หลายคนชื่นชอบสวนธรรมชาติที่เต็มไปด้วยต้นไม้น้อยใหญ่ มีน้ำตก บ่อปลา และธารน้ำเล็ก ๆ สร้างบรรยากาศเหมือนเดินอยู่ริมลำธารกลางป่า โดยเฉพาะในช่วงที่อากาศร้อน ๆ แค่ได้เข้ามาเดินเล่นในสวนน้ำตกก็ชื่นใจฟังเสียงน้ำไหลขับกล่อมจิตใจคลายร้อน พร้อมกับพักสายตาด้วยสีเขียวของเหล่าพรรณไม้ ต้นไม้ริมน้ำ
แต่พรรณไม้หลายชนิดก็ไม่เหมาะสำหรับปลูกเพื่อประกอบน้ำตก เพราะบางชนิดไม่ชอบความชุ่มชื้น ดังนั้น การเลือกใช้พรรณไม้นอกจากต้องพิจารณาให้เกิดมุมมองที่ดีแล้ว จึงต้องมีความเข้าใจเกี่ยวกับสังคมพืช รู้และเข้าใจคุณลักษณะของพรรณไม้ที่มีผลต่อโครงสร้างและการดูแลรักษาน้ำตก เช่น ฤดูกาลผลัดใบของพรรณไม้ที่ปลูกรอบน้ำตก ไม่ว่าจะเป็นไม้ชนิดใดที่จะนำมาปลูก ผู้ปลูกต้องศึกษาเรื่องช่วงการผลัดใบ ลักษณะการผลัดใบ เพื่อนำมาพิจารณาหาตำแหน่งปลูกให้เหมาะสม รวมถึงเข้าใจความต้องการด้านสภาพแวดล้อม ทั้งดินปลูก น้ำ ปุ๋ย และแสงแดด การควบคุมและตัดแต่งพืชพรรณชนิดนั้น ๆ ด้วย ต้นไม้ริมน้ำ
พืชพรรณที่นิยมปลูกประกอบสวนน้ำตกแบบธรรมชาติ
ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ใช้สร้างความร่มรื่นแก่สวนโดยรวม ช่วยพรางแสงแก่ไม้ขนาดเล็ก ลำธาร บ่อเลี้ยงปลา ควรเลือกไม้ที่ไม่ผลัดใบหรือผลัดใบน้อย เช่น ไทรใบยาว จิกน้ำ กระทิง ตีนเป็ดน้ำ กันเกรา ลำดวน เสม็ดแดง โสกน้ำ แคนา พิกุล สาเก น้ำเต้าต้น จิกทะเล แปรงล้างขวด
ไม้ต้นหรือไม้พุ่มสูงและพุ่มกลาง
ใช้สร้างบรรยากาศของสวนป่า ช่วยลดทอนความสูงของไม้ใหญ่ให้เชื่อมต่อลงมาสัมพันธ์กับไม้พุ่มขนาดต่าง ๆ ให้ร่มเงากับลำธารและบ่อเลี้ยงปลา รวมถึงต้องการดอกและกลิ่นหอมของดอก เช่น ส้านชะวา โมกลา กาหลง พุดกุหลาบ พุดมาลัย พิลังกาสา รำเพย พุดน้ำบุศย์ แก้วมุกดา พุดเศรษฐีสยาม จำปูน กรรณิการ์ นมแมว นางแย้ม จั๋งจีน จั๋งไทย กล้วยประดับ เฮลิโคเนีย หนวดปลาหมึกแคระ เล็บครุฑห้าแฉก ลิ้นกระบือ พยับหมอก โคลงเคลงต้น (ม่วงมงคล) เฟินไก่ทอง เฟินกีบแรด เฟินอุ้งตีนหมี เฟินหัสดำ
ไม้พุ่มเล็ก
ใช้สร้างบรรยากาศของสวนน้ำ เป็นจุดเด่นในระดับล่างของสวน จัดประกอบวัสดุต่าง ๆ เช่น ก้อนหิน ตอไม้ ทางเดิน ศาลา ลานพัก และเชื่อมต่อระหว่างไม้พุ่มสูง พุ่มกลางกับไม้คลุมดิน ไม้กลุ่มนี้มีจำนวนมากมาย บางครั้งก็ใช้แก้ปัญหาพื้นที่ตามซอกมุมที่เป็นช่องว่าง ที่ร่มมาก ๆ หรือเพื่อปิดบังระบบท่อของสวน เช่น ต้อยติ่งฝรั่ง เข็มอินเดีย พลับพลึงหนู พลับพลึงตีนเป็ด รางทอง กำแพงเงิน ไอริส คล้าม้าลาย คล้าหลังแดง เฟินฮาวาย พัดนางชี หญ้าถอดปล้อง
ไม้คลุมดิน
ใช้สร้างบรรยากาศของสวนน้ำ จัดประกอบวัสดุต่าง ๆ เช่น ก้อนหิน ตอไม้ ช่วยพรางขอบบ่อและลำธาร แก้ปัญหาพื้นที่รับแสงน้อย ปูหญ้าไม่ได้ ไม้ในกลุ่มนี้ เช่น เศรษฐีเรือนนอก เศรษฐีเรือนใน เศรษฐีไซ่ง่อน ไม้ตระกูลเฟินขนาดเล็ก เช่น เฟินใบมะขาม เฟินบอสตัน เฟินเงิน เฟินกนกนารี เฟินก้านดำ หนวดปลาดุก ถั่วเปรู ต้อยติ่งแคระ โคลงเคลงเลื้อย ผักเป็ด ริบบิ้นเขียว ริบบิ้นแดง บีโกเนีย พรมกำมะหยี่ ไม้ในตระกูลคล้าขนาดเล็ก เช่น คล้ากาเหว่าเขียว คล้าเงิน คล้ากาเหว่าลาย คล้าริบบิ้น
ไม้น้ำ ไม้ริมน้ำ
ใช้สร้างบรรยากาศของสวนให้เป็นธรรมชาติ เช่น ปรงไข่ หญ้าถอดปล้อง ผักชีล้อม ลานไพลิน กระจับ แว่นแก้ว อเมซอน ว่านน้ำ บอน
ไม้แขวน ไม้อิงอาศัย
เป็นไม้ที่เอามาใส่ภาชนะแล้วแขวนหรือมาติดไว้ให้อยู่บนต้นไม้อื่น เพื่อสร้างความสวยงามในทางสูง เช่น เฟินชายผ้าสีดา เฟินหูช้าง สร้อยนางกรอง ช้องนางคลี่ เฟินบอสตัน เฟินสไบนางและเฟินใบมะขามต่าง ๆ
สำหรับมือใหม่ที่สนใจสวนน้ำตกธรรมชาติ รวมถึงน้ำตกสมัยใหม่ แต่ไม่รู้จะเริ่มต้นอย่างไร แนะนำให้ลองอ่านหนังสือ “การทำน้ำตกและลำธารในสวน” เขียนโดยอาจารย์ขวัญชัย จิตสำรวย รวบรวมเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับการทำน้ำตกและลำธารในสวน ตั้งแต่ขั้นตอนการออกแบบ เพื่อให้ได้รูปแบบของน้ำตกและลำธารที่เหมาะกับพื้นที่สวนของคุณ ตลอดจนการเลือกพรรณไม้เพื่อสร้างบรรยากาศในสวนน้ำตก รวมถึงดูแลรักษาน้ำตกที่จัดสร้างขึ้นให้สวยนานอย่างยั่งยืน
เรื่อง: อังกาบดอย
ภาพ: อภิรักษ์ สุขสัย
สั่งซื้อออนไลน์ได้ที่ สำนักพิมพ์บ้านและสวน
