“สาธุ” : ฝ้าย-ใยกัญชง-สีธรรมชาติ สู่เสื้อผ้าที่ถักทอจากสัญชาตญาณ
“งานคราฟต์ แฮนด์เมด DIY ต่างกันอย่างไรนะครับ”
ไออุ่นจากกองไฟเล็ก ๆ ที่จุดขึ้นเพื่อคลายหนาวบนชั้นสองของบ้านไม้ไผ่ริมนา และน้ำชาที่รินจากกาต้มน้ำตรงหน้า ทำให้ประโยคคำถามที่ตอบยากคำนี้ยังคงวนเวียนอยู่ในหัวของผู้ถูกถาม พร้อมสีหน้าและนัยน์ตาอันใสซื่อของคุณแบงค์ –ศักดิ์สรัญ ดวงอินทร์ ชายหนุ่มเจ้าของงานคราฟต์แบรนด์ “สาธุ” หลังจากผ่านพ้นอาหารมื้อค่ำที่ตบท้ายด้วยชาอุ่น ๆ และบทสนทนาอย่างออกรส ท่ามกลางอากาศเย็นสบายด้วยอุณหภูมิที่ต่ำกว่า 20 องศาเซลเซียส คุณแบงค์ย้ำคำถามนั้นกับเราอีกครั้งว่าเขาไม่ได้กวนหรือหยั่งเชิงอีกฝ่ายหนึ่งแต่ใด เพราะตนเองก็ไม่ทราบจริง ๆ ว่าสิ่งที่ทำอยู่ทุกวันนี้คือ งานคราฟต์ และเพิ่งรู้จักคำนี้เมื่อไม่นานมานี่เอง
•ตามหาความหมายของ THE MAKER & THE NEW AGE OF CRAFT
•ภาคภูมิ วิทยวรการ : ช่างไม้งานคราฟต์ที่ไม่เคยมองภาพความเสร็จ
•เมธี เดชะ : งานปั้นเซรามิกที่ไม่เคยเหมือนกันสักชิ้น
•Artisan Village เสน่ห์งานคราฟต์จาก“บ้านนายช่าง”
สาธุ คือแบรนด์เสื้อผ้าเส้นใยธรรมชาติที่เราเดินทางมาเพื่อทำความรู้จักกับเขาถึงอำเภอดอยเต่า จังหวัดเชียงใหม่ หลังจากพบเจอกันครั้งแรกในงานบ้านและสวนแฟร์ 2019 ที่โซน My Craft หนุ่มผมยาวมาดเซอร์สวมใส่เสื้อสีหม่น กลมกลืนกับกางเกงเข้าชุด รอยเย็บปักบนเสื้อที่ทำให้รู้ได้ทันทีว่านั่นคือการเย็บมือ ความแตกต่างซึ่งมีทั้งความสวยงามและเรียบง่ายนี้ ทำให้เขาดูโดดเด่นจากคนอื่น ๆ ที่สวมใส่เสื้อผ้าแบบคนเมืองทั่วไป นั่นจึงเป็นที่มาให้เราอยากทำความรู้จักกับ “สาธุ” ให้มากขึ้น นำพามาสู่บทสนทนาอันเป็นต้นเหตุของคำถามและความหมายของคำว่า “งานคราฟต์”
งานคราฟต์ = แฟชั่น = สัญชาตญาณ
“ตอนแรกก็ไม่รู้หรอกครับว่างานคราฟต์คืออะไร แฟชั่นคืออะไร
แต่ที่ทำก็ทำตามที่สัญชาตญาณบอกเท่านั้น”
คุณแบงค์เกริ่นให้เรารู้จักตัวเขามากขึ้นด้วยท่าทีถ่อมตน ก่อนเท้าความย้อนไปถึงจุดเริ่มต้นของแบรนด์ “สาธุ” ซึ่งมีที่มาจากชื่อของลูกชายของเขาเอง หลังจากที่ล้มเลิกการทำเครื่องประดับเพราะเป็นงานที่กินช่วงเวลาของชีวิตมากเกินไป เขาก็หันมาสนใจงานผ้าพื้นถิ่นซึ่งเป็นภูมิปัญญาของชุมชนที่เขาเติบโตมา
“ตอนเด็กผมไม่ชอบแต่งตัวเหมือนคนอื่นเลยให้แม่ตัดเสื้อผ้าให้ แบบเสื้อผ้าของสาธุจึงไม่ค่อยเหมือนคนอื่นเขา ทำขึ้นจากภูมิปัญญาท้องถิ่นแบบบริสุทธิ์เลยครับ ตั้งแต่การเก็บฝ้าย ปั่นฝ้ายให้เป็นเส้นใย ย้อมสีธรรมชาติ ทอมือ เย็บมือ โดยมีแม่อุ๊ย ป้า และพี่ ๆ ที่เป็นชาวบ้านในดอยเต่าผลิตผ้าให้ในช่วงที่พวกเขาไม่ได้รับจ้างเก็บลำไย หรือทำเกษตร บางคนอายุมากรับจ้างไม่ไหวก็มารวมกลุ่มทอผ้า ย้อมผ้าด้วยสีธรรมชาติ ซึ่งแม่อุ๊ยก็ทำกันมาตั้งแต่โบราณแล้วละครับ แต่หลัง ๆ ไม่ค่อยมีใครทำเพราะขายได้ยาก จะทำบ้างก็เป็นบางครั้งบางคราวที่มีออเดอร์สั่งมาเท่านั้น เสื้อผ้าของ สาธุ จึงมีความเป็นท้องถิ่นสูง แปลก และแตกต่าง แต่จะว่ามีความเป็นศิลปะด้วยไหม ผมก็ไม่แน่ใจเหมือนกัน”
นอกจากนี้เขายังได้เล่าย้อนหลังไปอีกถึงขั้นตอนและภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เก็บเกี่ยวได้หลังจากเคยทำงานอยู่ในมูลนิธิไทยรักป่ามาก่อน การได้ลงพื้นที่ไปทำความรู้จักกับชาวบ้านและชาวเขาเพื่อสอนให้เรียนรู้การอยู่ร่วมกันกับป่าโดยไม่ทำร้ายซึ่งกันและกัน ทำให้เขาได้เรียนรู้ความหลากหลายทางภูมิปัญญา มองเห็นคุณค่าและศักยภาพของสิ่งเหล่านั้น
เมื่อธรรมชาติให้สีเป็นธรรมชาติ
บ้านแม่อุ๊ยจันทร์ แหล่งผลิตผ้าเส้นใยธรรมชาติที่อาจเรียกได้เป็นจุด One Stop Service ภาพของหญิงสาวสูงวัยที่รวมตัวกันเป็นกลุ่ม แต่แบ่งแยกหน้าที่ตามความชำนาญอย่างชัดเจน ทำให้เรามองเห็นขั้นตอนการผลิตผ้าเส้นใยธรรมชาติอย่างละเอียด เริ่มตั้งแต่การเก็บฝ้ายที่ปลูกอยู่ในสวน ซึ่งต้องเก็บในตอนเช้าตรู่เพื่อให้น้ำค้างที่ติดอยู่ในก้อนฝ้ายจับเนื้อฝ้ายให้แน่นขึ้น จากนั้นนำฝ้ายมาคัดแยก เก็บเศษใบและฝุ่นให้สะอาด แล้วเข้าสู่กระบวนการรีดเมล็ด ตีฝ้าย ม้วน แล้วปั่นให้เป็นเส้นด้ายก่อนนำไปย้อมสีธรรมชาติ
สีธรรมชาติ คือสีที่ได้จากเปลือกไม้ แก่นไม้ ใบไม้ ดอกไม้ ดิน แร่ธาตุ เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษจนถึงปัจจุบัน แต่ละช่วงของฤดูกาลวัตถุดิบจากธรรมชาติเหล่านี้จะให้สีเข้มและอ่อนแตกต่างกันไปอย่าง เปลือกประดู่ ในช่วงหน้าหนาวจะให้สีที่เข้มกว่าเก็บตอนฤดูฝน แต่หากเป็นฤดูร้อนยางไม้จะเข้มกว่า ทำให้ได้สีแดงอมน้ำตาล เปลือกประดู่เก็บได้ทุกช่วงเวลา การเลือกวัตถุดิบให้ลองสับเปลือกดูน้ำยางก่อน หากมียางสีแดงหยดให้เห็นนั่นถือเป็นอันใช้ได้
“ผ้าของสาธุจะทำจากเส้นใย 2 แบบ คือ เส้นฝ้าย กับเส้นใยกันชง พวกกรรมวิธีย้อมสีธรรมชาติผมก็ศึกษาเพิ่ม ซึ่งจริง ๆ เรายังละอ่อนในเรื่องนี้มาก ทั้งเทคนิคการย้อมสีให้ได้สีโทนนั้นโทนนี้ ผมก็ยังเข้าไม่ถึงทั้งหมด แต่พวกแม่อุ๊ยเขาจะรู้ดีกว่า สมัยก่อนเสื้อผ้าบรรพบุรุษก็ย้อมสีธรรมชาติ แต่ย้อมสมัยนี้เทคนิคจะดีกว่างานดั้งเดิมมาก เพราะมีวิทยาศาสตร์เข้ามาช่วย ทำให้เรารู้ว่าถ้าใช้วัตถุดิบชนิดนี้จะได้สีอะไร เมื่อเจอน้ำด่าง หรือน้ำสนิมเหล็กแล้วจะเกิดปฏิกิริยาอย่างไร ความหลากหลายของการย้อมสีธรรมชาติในสมัยนี้จึงทำให้ได้สีที่แปลกและสวยขึ้น”
