พุด ต้นไม้คู่บ้านคู่เรือนของไทย สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้หลากหลายทั้งดอกที่สวยงาม นำไปทำงานฝีมือได้ บางชนิดเป็นต้นไม้ในวรรณคดี มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว อีกทั้งยังมีรูปทรงลำต้นที่งดงามและน่ามาปลูก ซึ่ง ดอกพุดในบ้านเรามีหลายชนิดมาก ดังนั้นจึงของรวบรวมพุดชนิดต่างๆมาให้เลือกนำไปใช้กัน
1. พุด สามสี
ชื่อวิทยาศาสตร์: Brunfelsia uniflora (Pohl) D. Don
วงศ์: Solanacae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-3.5 เมตร แตกกิ่งก้านจำนวนมาก ทรงพุ่มกลมแน่นทึบ กิ่งมีขนาดเล็กและเปราะ ใบเดี่ยว ใบรูปรี ผิวใบด้านบนสีเขียวอมเหลือง เส้นใบและเส้นกลางใบสีเหลือง ส่วนปลายของกลีบดอกหยักเป็นลอนเล็กน้อย ดอกพุดพันธุ์นี้เมื่อเริ่มบานมีสีม่วงเข้ม แล้วค่อยๆ จางลงเป็นสีม่วงอ่อน จนกลายเป็นสีขาวแล้วร่วง มีกลิ่นหอมตลอดวัน ออกดอกตลอดปี ต้องการน้ำมาก แสงแดดเต็มวันหรือครึ่งวัน
2.พุดกังหัน
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tabernaemontana orientalis R.Br.
วงศ์ : Apocynaceae
ดอกพุด ชนิดนี้เป็นไม้พุ่มสูง 2-6 ม. ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาว ใบเดี่ยว รูปรีหรือรูปหอก ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบ ผิวใบเรียบสีเขียวเป็นมัน ด้านท้องใบสีอ่อนกว่าด้านหลังใบ ช่อดอกสีขาว มีกลิ่นหอม กลีบดอกชั้นเดียว เรียงซ้อนกันเวียนเหมือนกงจักร กลีบดอกสีขาวมีส่วนที่เชื่อมติดกันเป็นหลอดสีเหลืองอ่อน เมื่อดอกตูมสามรถนำไปร้อยมาลัยหรือทำดอกไม้ประดิษฐ์
3.พุดกังหันใบด่าง
ชื่อวิทยาศาสตร์: Tabernaemontana orientalis R.Br.
วงศ์: Apocynaceae
ดอกพุด เป็นไม้พุ่มมีขนาดลำต้น สูง 30-150 เซนติเมตร ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาว มีลักษณะใบรูปหอกกลับ โดดเด่นที่แผ่นใบมีสีเขียวเข้มมันเงามีด่างขาวถึงสีเหลือง พุดกังหันด่างออกเป็นช่อสีขาว ชอบน้ำปานกลาง แดดตลอดวันถึงครึ่งวัน สามารถนำไปใช้จัดสวนได้หลากหลายสไตล์
4.พุดซ้อน
ชื่อวิทยาศาสตร์: Gardenia jasminoides J.Ellis
วงศ์: Rubiaceae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-2 เมตร แตกกิ่งแขนงมาก ใบเดี่ยว รูปใบหอก แผ่นใบสีเขียวเป็นมัน ดอกเดี่ยว สีขาว มีทั้งดอกชั้นเดียวและกลีบซ้อน ดอกมีกลิ่นหอมแรง ออกดอกตลอดปี มักไม่ติดผล มีหลายพันธุ์ ชอบแสงแดดเต็มวัน-ครึ่งวัน หากแสงแดดไม่เพียงพอจะไม่ค่อยออกดอก ต้องการน้ำปานกลาง หากตัดแต่งทรงพุ่มให้โปร่งจะทำให้ดอกใหญ่ขึ้น ลักษณะต้นและใบเหมาะกับสวนไทยและสวนป่า นิยมนำดอกไปร้อยมาลัยบูชาพระ จัดว่าเป็นดอกพุดที่สวยงามมากพันธุ์หนึ่ง
5.พุดน้ำบุศย์
ชื่อวิทยาศาสตร์: Gardenia carinata Wall. ex. Roxb.
วงศ์: Rubiaceae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-2 เมตร ลำต้นสามารถแตกกิ่งก้านออกไปจำนวนมากแต่กิ่งเปราะ ใบเดี่ยว รูปรี สีเขียวเข้มเป็นมัน เส้นใบเด่นชัดทั้งสองด้าน ดอกเดี่ยว ออกที่ซอกใบใกล้ปลายยอด ดอกเริ่มบานมีสีขาวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองในวันรุ่งขึ้น ออกดอกตลอดปี ชอบแสงแดดเต็มวัน ต้องการน้ำมาก เหมาะปลูกเป็นกลุ่มกลางแจ้ง หรือปลูกเป็นไม้กระถาง
6.พุดเศรษฐีสยาม
ชื่อวิทยาศาสตร์: Tabernaemontana pachysiphon Stapf
วงศ์: Apocynaceae
ไม้ทรงพุ่มแน่นทึบ ความสูง 5 เมตร ลำต้น ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาว ลักษณะใบเดี่ยว สีเขียวเข้ม ดอกสีขาว ปลายแยกเป็น 5 กลีบ บิดเวียนคล้ายกังหัน ออกดอกตลอดปี ต้องการน้ำปานกลาง แสงแดดเต็มวัน นิยมนำไปเป็นต้นตอของการขยายพันธุ์ด้วยการเสียบยอด ถ้าใช้พุดกุหลาบเป็นต้นตอจะเจริญเติบโตได้ดี
7.พุดพิชญา
ชื่อวิทยาศาสตร์: Wrightia antidysenterica R.Br.
วงศ์: Apocynaceae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-2 เมตร ลำต้นและกิ่งก้านสีน้ำตาลแดง ใบเดี่ยว รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ใบด้านบนสีเขียวเข้ม ด้านล่างสีเขียวอ่อน ดอกออกเป็นช่อกระจุกออกตามซอกใบที่ปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงสีเขียวอ่อนปนเหลือง ดอกสีขาว โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดแคบ ออกดอกตลอดปี ชอบน้ำระดับปานกลางและแสงแดดตลอดวัน สามารถปลูกเป็นไม้กระถางเพื่อประดับสถานที่หรือปลูกลงแปลง
8.พุดเวียดนาม
ชื่อวิทยาศาสตร์: Gardenia jasminoides J. Ellis
วงศ์: Rubiaceae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-2 เมตรทรงพุ่ม แตกยอดเป็นพุ่มแน่นจำนวนมาก ใบเดี่ยว ออกเป็นคู่ รูปรี แผ่นใบสีเขียวเข้มเป็นมันทั้งสองด้าน ดอกเดี่ยวสีขาว ออกที่ปลายยอด โคนกลีบดอกเชื่อมกันเป็นหลอดสีขาว เมื่อบานมีขนาด 5 ซม.ดอกบานสองวันแล้วโรย ส่งกลิ่นหอมอ่อนตลอดวัน ออกดอกตลอดปี ต้องการแสงแดดเต็มวัน น้ำปานกลาง นำไปใช้จัดสวนเป็นไม้พุ่มต่างๆ เหมาะกับสวนไทย ปลูกลงกระถางหรือปลูกลงแปลงกลางแจ้งก็ได้ดี
9.พุดตะแคง
ชื่อวิทยาศาสตร์: Brunfelsia americana L.
วงศ์: Solanaceae
ไม้พุ่มขนาดกลาง ความสูง 1-1.50 เมตร ทรงพุ่มแตกกิ่งก้านจำนวนมาก ทำให้ทรงพุ่มเก้งก้าง ใบเดี่ยว รูปใบหอก ดอกออกเป็นช่อ เมื่อเริ่มบานมีสีขาว พอบานเต็มที่จะเริ่มเปลี่ยนเป็นสีเหลือง และบิดตะแคงตามกันเหมือนกังหัน ส่งกลิ่นหอมในช่วงค่ำ ออกดอกตลอดปี ชอบแสงแดดเต็มวันถึงครึ่งวัน ต้องการน้ำปานกลาง เหมาะปลูกเป็นไม้กระถาง ปลูกริมรั้ว ริมทางเดิน บังมุมกำแพง
10.พุดภูเก็ต,พุดป่า
ชื่อวิทยาศาสตร์: Gardenia thailandica Tirveng.
วงศ์: Rubiaceae
ไม้ต้น ความสูง 3 – 6 เมตร ลำต้นเปลือกต้นหนาสีน้ำตาลอ่อน แตกกิ่งน้อย ใบเดี่ยว รูปไข่กลับ ปลายใบเรียวแหลม ผิวใบด้านบนเห็นเส้นใบย่อยเป็นร่องเด่นชัด ดอกเดี่ยว ดอกเริ่มแย้มสีขาวนวลแล้วเปลี่ยนเป็นสีเหลืองและเหลืองเข้ม ดอกบาน 2 วันแล้วโรย ส่งกลิ่นหอมอ่อนๆ ตลอดวัน ชอบแสงแดดเต็มวัน น้ำปานกลาง เหมาะปลูกเป็นไม้ประดับตามบ้านพักชายทะเล
11.พุดศุภโชค
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Gardenia jasminoides
วงศ์ : Rubiaceae
ไม้พุ่มเตี้ย สูง 1-3 เมตร ผิวเทา แตกกิ่งก้านออกใบรอบต้น ใบเดี่ยว รูปมน เป็นมัน สีเขียว ดอกออกเป็นช่อกระจุกที่ปลายยอด ดอกสีขาว โคนดอกเป็นหลอด รูปไข่ ปลายกลีบมัน ต้องการน้ำปานกลาง แสงแดดจัด สามารถปลูกเป็นไม้ประดับริมขอบแปลงหรือส่วนที่ต้องการตัดแต่ง
12.พุดกุหลาบ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tabernaemontana divericata (L.) R.Br. ex Roem. & Schult.
วงศ์ : Apocynaceae ถิ่นกำเนิด ตอนใต้ของมณฑลยูนนาน ประเทศจีน อินเดีย ลาว กัมพูชา และเวียดนาม ไม้พุ่ม สูง 1.50 – 3 เมตร ทรงพุ่มแน่นแผ่ กว้าง ทุกส่วนมีน้ำยางสีขาว ใบเดี่ยว ออกตรงข้าม รูปใบหอก ปลายและโคนแหลม ขอบเรียบหรือ เป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบหนาสีเขียวเข้มเป็นมัน ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกสีขาว โคนกลีบเชื่อม ติดกันเป็นหลอด บางต้นไม่มีกลิ่น ออกดอก ตลอดปี ผลเป็นฝักคู่รูปรี เมื่อแก่เปลี่ยนเป็น สีเหลือง ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก เยื่อหุ้มเมล็ด สีแดง ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดหรือตอนกิ่ง