ต้นไม้สายย่อ อย่าง ต้นไม้แคระ หรือต้นไม้จิ๋วที่คนทั่วไปรู้จักกันดี น่าจะเป็นต้นไม้จำพวกบอนไซ
แต่นอกจากบอนไซแล้ว ยังมีต้นไม้อีกหลายชนิดที่ลงท้ายด้วย “จิ๋ว” หรือ “แคระ” มากขึ้น ไม่ว่าจะเป็น ไม้ใบ ไม้ดอก หรือไม้ผล ที่มีลักษณะสวยงามเหมือนต้นไม้ใหญ่ แต่ถูกย่อขนาดลง เพื่อตอบโจทย์คนเมืองที่อยากปลูกต้นไม้แต่มีพื้นที่จำกัด บ้านและสวน จึงพามารู้จัก ต้นไม้สายย่อ แบบต่าง ๆ กัน
ต้นไม้จิ๋วและต้นไม้แคระ
ที่เราพบเห็นกันทั่วไปตามท้องตลาด อาจเกิดจากการควบคุมบังคับปัจจัยต่าง ๆ เช่น กระถาง ดิน น้ำ ปุ๋ย ที่ช่วยในการเจริญเติบโต ทำให้ต้นไม้มีขนาดเล็กกว่าปกติ หรือเรียกว่า “จิ๋ว” แต่ถ้าหากเลิกควบคุมปัจจัยเหล่านั้น ต้นไม้ก็อาจจะกลับมาเจริญเติบโตได้ตามปกติ ส่วนต้นไม้แคระหรือสายพันธุ์แคระเกิดจากการกลายพันธุ์ของต้นไม้ แล้วนำไปขยายพันธุ์ต่อให้คงที่ ซึ่งแต่ละครั้งนั้นใช้ระยะเวลาค่อนข้างนานในการทำให้ความสูง ลำต้น ใบ มีขนาดเล็ก และโตช้า แต่ยังสามารถให้ดอกออกผลได้อย่างสมบูรณ์ ไม่เหมือนกับต้นไม้ที่เป็นโรคแคระแกร็น ซึ่งถ้าต้นที่เป็นโรคอาจเกิดจากการขาดธาตุอาหาร หรือมีเชื้อโรค แมลง ศัตรูพืช ทำให้ไม่สามารถเจริญเติบโตได้ตามปกติ ปัจจุบันนิยมใช้ต้นไม้จิ๋วและต้นไม้แคระในการจัดสวนมากขึ้น เหมาะสำหรับสวนที่มีพื้นที่เล็ก เพราะต้นไม่ใหญ่หรือสูงจนเกินไป แถมดูแลได้ง่าย เช่น หญ้าน้ำพุแคระ ยี่โถแคระ หลิวแคระ แก้วแคระ เป็นต้น
บอนไซ (Bonsai)
เป็นชื่อเรียกภาษาญี่ปุ่น แปลว่า ไม้ขนาดเล็ก หรือไม้ที่เลี้ยงในถาดและกระถาง เกิดจากการควบคุมปัจจัยในการเจริญ
เติบโต และการตัดแต่งกระชับสัดส่วนใบและลำต้นให้มีขนาด รูปทรงตามต้องการ ซึ่งต้นไม้ทุกต้นสามารถนำมาทำเป็นบอนไซได้หมด รวมถึงต้นไม้จิ๋วและต้นไม้แคระ แต่ที่นิยมมักจะเป็นพวกไม้ยืนต้น เพราะว่ามีอายุยืนยาว เช่น โพ ไทร เชอร์รี่ เพรมน่า เกล็ดปลาหมอ สน เป็นต้น ซึ่งเทคนิคในการคัดเลือกพันธุ์ไม้มาทำเป็นบอนไซอีกอย่าง คือ การเลือกไม้ที่มีโคนใหญ่และหนากว่าลำต้น เพราะจะทำให้การลดขนาดดูเป็นธรรมชาติ และควรเลือกต้นที่มีรากและกิ่งก้านที่แข็งแรงดูมีชีวิตชีวา
- โชว์บอนไซให้สวย จนเป็นสวน
- วิธีปลูกเลี้ยงบอนไซ และต้นไม้จิ๋วง่าย ๆ เป็นงานอดิเรก
- บอนไซเพรมน่า..ทำเองได้ สร้างรายเสริมคู่งานประจำ
การเลือกซื้อ
ต้นไม้เป็นของจริง แต่มีขนาดเล็กกว่าปกติ และอายุของต้นไม้ขึ้นอยู่กับการดูแลเอาใจใส่ ซึ่งต้นไม้จิ๋วทุกต้นต้องการน้ำและแสงแดดในการสังเคราะห์แสง เพื่อการเจริญเติบโตไม่ต่างจากต้นไม้ขนาดใหญ่ เพียงแต่ความต้องการก็จะน้อยลงไปตามขนาดของต้นไม้ และถ้าหากเราเลือกซื้อต้นไม้ที่แข็งแรง บวกกับการดูแลเอาใจใส่เป็นอย่างดี ก็จะทำให้ต้นไม้มีอายุยืนยาวได้ โดยวิธีการเลือกซื้อคือ
1. เลือกจากความชอบ และความเหมาะสมของสถานที่ปลูก
2. ควรเลือกซื้อจากร้านที่มีความน่าเชื่อถือ และควรสอบถามให้ชัดเจนก่อนการตัดสินใจ บางทีต้นที่ดูแคระอาจจะเป็นแค่การตัดใบ หรืออยู่ในช่วงที่กำลังเติบโตเท่านั้น
3. เลือกต้นที่สมบูรณ์ ไม่มีโรค แมลง และให้สังเกตที่ก้นกระถาง ถ้ามีรากออกมาเล็กน้อย แสดงว่าต้นนั้นเติบโตแข็งแรง
4. หาข้อมูล หรือสอบถามวิธีการเลี้ยงต้นไม้นั้น ๆ
5. ตั้งปณิธานกับตัวเองว่าจะเลี้ยงดูต้นไม้นี้ให้ดีที่สุด
การดูแล
เมื่อต้นไม้มีขนาดเล็กลง ความต้องการปัจจัยในการเจริญเติบโตก็ย่อมน้อยตามไปด้วย โดยเฉพาะไม้จิ๋วหรือบอนไซควรควบคุมการเจริญเติบโตและตัดแต่งเป็นประจำ เพื่อให้ต้นไม้เจริญเติบโตช้าและได้รูปทรงตามต้องการ
1. กระถาง – ควรเลือกใช้กระถางที่มีขนาดเล็กพื้นที่จำกัด และมีรูระบายน้ำ เพื่อให้สามารถควบคุมปริมาณดินและน้ำได้ แต่จะต้องมีปริมาณที่เพียงพอต่อการหาอาหารของรากไม่น้อยหรือมากจนเกินไป จนทำให้ต้นไม้เจริญเติบโตงอกงามหรือขาดธาตุอาหาร และเมื่อปลูกไว้นาน ๆ ถ้าจำเป็นต้องเปลี่ยนกระถาง เปลี่ยนดิน ก็สามารถตัดเล็มรากบางส่วนเพื่อลดขนาดลงได้
2. การตัดแต่ง - เป็นการบังคับทั้งขนาดและรูปทรงของต้นไม้ รวมถึงทำให้ต้นไม้แตกยอดและใบออกมามากขึ้น จึงควรหมั่นตัดแต่ง เล็มกิ่งใบอยู่เสมอ ถ้าเป็นบอนไซอาจมีการดัดพันลวดเพิ่มเติมเพื่อควบคุมทรง โดยสามารถเริ่มดัดได้ตั้งแต่กิ่งของต้นไม้นั้นยังมีขนาดเล็ก หรือถ้าหากต้นไม้นั้นมีขนาดใหญ่ มีใบและกิ่งค่อนข้างเยอะแล้ว ควรตัดแต่งกิ่งและใบที่ไม่จำเป็นออกก่อนแล้วจึงค่อยเข้าลวด เพื่อให้สะดวกและป้องกันความเสียหาย
3. การรดน้ำ – ควรควบคุมปริมาณน้ำให้พอเหมาะ การรดน้ำมากเกินไปอาจทำให้ต้นไม้โตเร็วหรือมีน้ำท่วมขังจนเกิดโรครากเน่าได้ แต่ถ้ารดน้ำน้อยเกินไปก็อาจทำให้ต้นไม้เหี่ยวเฉาและตายได้เช่นกัน ซึ่งปริมาณการรดน้ำนี้ขึ้นอยู่กับการระบายน้ำของกระถางและวัสดุปลูก รวมถึงสถานที่ในการปลูกด้วย
4. แสงแดด - แสงที่พอดีจะช่วยบังคับไม่ให้ลำต้นสูงชะลูด หรือกิ่งยาวจนผิดรูป และช่วยในการเจริญเติบโตของต้นไม้ ทำให้ลำต้นแข็งแกร่งและใบมีสีเขียวจัด แต่หากปริมาณแสงมากเกินไปหรือแดดจัดก็จะทำให้เกิดอาการใบไหม้ และถ้าแสงแดดไม่เพียงพอ ต้นไม้ก็จะมีลักษณะเขียวซีด ลำต้นยืดยาวผิดปกติ และไม่แข็งแรง
5. ลม – ควรปลูกต้นไม้ไว้ในบริเวณที่มีอากาศถ่ายเท มีลมพัดผ่าน จะช่วยควบคุมให้ต้นไม้ค่อย ๆ เจริญเติบโต แต่พื้นที่ที่มีลมโกรกอยู่ตลอดเวลาก็อาจทำให้ดินแห้งเร็ว จึงควรหมั่นสังเกตและแก้ปัญหาด้วยการพรมน้ำ เมื่อเห็นว่าหน้าดินเริ่มแห้ง
ขอบคุณ minature_c