การดื่มเครื่องดื่มที่ทำจากพืชมีทั้งประโยชน์และโทษ เนื่องจากพืชแต่ละชนิดล้วนมีสารประกอบทางเคมีที่จำเป็นและไม่จำเป็นต่อร่างกาย รวมถึงสารพิษต่าง ๆ ซึ่งสารบางอย่างเป็นสารอาหารที่ร่างกายต้องการเพื่อช่วยบำรุงสุขภาพให้แข็งแรง สารบางอย่างช่วยป้องกันหรือรักษาโรค ขณะที่สารบางอย่างเป็นสารพิษเมื่อรับประทานเข้าไป
สำหรับผู้สนใจปลูกพืชเพื่อนำมาทำเครื่องดื่มเองในบ้านหรือเพื่อจำหน่าย ควรเริ่มต้นจากชนิดที่กินกันเป็นประจำ ปลูกเลี้ยงง่าย ไม่ยุ่งยากหรือมีข้อจำกัดในการปลูกเลี้ยงมากนัก โดยควรศึกษาธรรมชาติของพืชนั้นให้ดีเสียก่อน ทั้งลักษณะวิสัยและสภาพที่เหมาะสมกับพืช ในที่นี้แนะนำให้รู้จักพืชโดยเน้นเฉพาะส่วนที่นำมาทำเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ ตัวอย่างเช่น
- กระเจี๊ยบแดง ส่วนของกลีบเลี้ยงสีแดงเข้มที่รองรับผลมีสารจำพวกแอนโทไซยานินและสารต้านอนุมูลอิสระ แก้กระหาย ช่วยบรรเทาอาการไข้ ขับเสมหะ ช่วยชะลอการเกิดโรคไขมันในเลือด ช่วยขับปัสสาวะ และแก้โรคเบาหวาน
- เก๊กฮวย ดอกมีสรรพคุณช่วยป้องกันการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง และช่วยกำจัดสารพิษออกจากร่างกาย ไม่ควรเคี่ยวหรือบี้ดอกขณะต้ม เพราะจะทำให้น้ำมีรสเปรี้ยวและขม ผู้ที่เป็นโรคกระเพาะอาหาร การดื่มชาเก๊กฮวยอาจทำให้เกิดกรดในกระเพาะเพิ่มมากขึ้น
- อัญชัน ดอกมีสารแอนโทไซยานินและสารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือด เสริมสร้างภูมิต้านทานให้ร่างกาย ช่วยชะลอวัย บำรุงสมอง ลดระดับน้ำตาลในเลือด ป้องกันและบรรเทาอาการเหน็บชาตามนิ้วมือนิ้วเท้า นอกจากนี้สีจากน้ำคั้นดอกยังนำไปผสมอาหาร ขนม หรือใช้หุงข้าวให้มีสีสันสวยงาม
- คำฝอย กลีบดอกและเกสรดอกแห้งมีสรรพคุณแก้ปวดและขับประจำเดือน ลดคอเลสเตอรอล กระตุ้นการไหลเวียนของเลือด ป้องกันเส้นเลือดตีบ เมื่อชงน้ำจะให้สีเหลืองส้ม ใช้แต่งสีอาหารและเครื่องดื่มหรือใช้ย้อมผ้าได้
- เตยหอม ใบมีสรรพคุณบำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย ดับพิษไข้ และชูกำลัง นำใบสดมาล้างให้สะอาดแล้วต้มน้ำดื่มหรือผสมกับสมุนไพรอื่น ๆ เพื่อแต่งกลิ่น น้ำคั้นจากใบใช้แต่งสีเขียวสำหรับอาหารคาวและหวาน
- บัวบก ใบแก้กระหาย ทำให้สดชื่น แก้ปวดหัวข้างเดียว สารสกัดจากบัวบกมีคุณสมบัติในการสมานแผล รักษาอาการอักเสบ เพิ่มความจำและต้านมะเร็ง ช่วยลดอาการเส้นเลือดขอดและอาการชา
- ว่านกาบหอย ใบและดอกมีรสจืด เป็นยาเย็น แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ แก้ไอ แก้เจ็บคอ แก้กรดไหลย้อน ใช้เป็นส่วนผสมในน้ำจับเลี้ยง นิยมดื่มเพื่อดับกระหายคลายร้อนและช่วยให้ชุ่มคอ โดยเฉพาะในวันที่อากาศร้อนจัด
- มะขามป้อม ผลแก่ช่วยให้สดชื่น ชุ่มคอ แก้กระหาย แก้หวัด แก้ไอ และละลายเสมหะ ใช้ผลสดที่แก่จัดคั้นเฉพาะน้ำหรือต้มทั้งผลดื่มแทนน้ำเปล่า รักษาอาการไอและหวัด
- มะม่วงหาวมะนาวโห่ ผลสุกมีสารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยชะลอวัยและลดริ้วรอย เพิ่มความกระชุ่มกระชวย มีสรรพคุณช่วยป้องกันการเกิดโรคหัวใจ ป้องกันการเกิดมะเร็ง ช่วยบรรเทาอาการไอและขับเสมหะ
อ่านเพิ่มเติมได้ใน หนังสือ Garden & Farm Vol.14 ปลูกและแปรรูปพืชเครื่องดื่ม โดยสำนักพิมพ์บ้านและสวน
