สวนทรอปิคัลหรือสวนเมืองร้อน หมายถึง สวนในเขตอากาศร้อนชื้น มีลักษณะเฉพาะอยู่ที่ชนิดของพรรณไม้ที่ปลูกในสวน ซึ่งเต็มไปด้วยพืชพรรณในเขตร้อนชื้น ภาพรวมจึงเน้นโทนสีเขียวของไม้ใบเป็นหลัก แม้จะมีพรรณไม้ผลัดใบ ไม้ด่าง ไม้ใบหลากสี หรือไม้ที่ให้ดอกสีสดใสแซมอยู่บ้าง แต่ก็เป็นส่วนน้อย ซึ่งสิ่งเหล่านี้ช่วยสร้างจุดเด่นให้สวนเขียวๆ และสร้างเสน่ห์ที่น่าหลงใหลให้กับสวนเมืองร้อนได้ไม่น้อย
สวนกลิ่นอายไทย
“ บรรยากาศ สวนใช้สอย และความเชื่อ”
ในอดีต คนไทยใช้ชีวิตอยู่ริมน้ำ บ้านเรือนส่วนใหญ่จึงสร้างแบบยกพื้น มีใต้ถุนสูง เพื่อป้องกันน้ำท่วมช่วงฤดูน้ำหลาก สวนส่วนใหญ่มักเป็นไม้ผล เพื่อใช้ประโยชน์หรือปลูกตามความเชื่อบ้าง ส่วนไม้ประดับก็มักจะเป็นไม้ดัด หรือไม้กระถางที่วางไว้บนชานบ้าน เมื่อเวลาผ่านไป สวนจึงพัฒนาขึ้นพร้อมๆ กับรูปแบบของบ้านที่เป็นแบบไทยประยุกต์ เริ่มต่อเติมและใช้งานพื้นที่ใต้ถุนบ้านเป็นห้องต่างๆ สวนไม้ดัดไม้กระถางบนเรือนชานจึงเริ่มลดบทบาทลง ความนิยมในการจัดสวนเพื่อเป็นอาหารตามีมากขึ้น สวนกลิ่นอายไทย จึงมักนำของใช้ในอดีต เช่น โอ่งมังกร โอ่งดินเผา ล้อเกวียน ครกหิน ฯลฯ มาประดับประดาในสวน ใช้พรรณไม้ต้นสูง อย่างหมากสง เป็นแนวรั้ว เพื่อพรางสายตาจากภายนอก รวมถึงมีพรรณไม้ให้ร่มเงา เพื่อสร้างความร่มรื่นให้กับมุมนั่งเล่นในสวน
สวนบาหลี
“ ความเชื่อ ศรัทธา และความงาม ”
เป็นสวนที่ได้รับอิทธิพลมาจากความเชื่อเรื่องจิตวิญญาณ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และความศรัทธาในศาสนาฮินดู รูปแบบการใช้ชีวิตของชาวบาหลีมักกลมกลืนไปกับธรรมชาติ อยู่อาศัยในขอบเขตของกำแพง มีการวางแนวอาคารล้อมรอบสวน ซึ่งมีลักษณะเป็นคอร์ท ดังนั้นภาพลักษณ์ของสวนบาหลีจึงถูกกำหนดขอบเขตด้วยแนวรั้วอิฐเตี้ย และบ่อน้ำสี่เหลี่ยม พรรณไม้ที่ปลูกกันมากจนกลายเป็นเอกลักษณ์หนึ่งของสวนบาหลี ได้แก่ ลั่นทม บัว และชบา ฯลฯ ซึ่งนำมาประดับร่วมกับงานศิลปะ หรือประติมากรรมหินแกะสลัก รูปเทพ ยักษ์ และลิง รวมถึงซุ้มประตูต่างๆ ที่เคยใช้กันในวัดวาอารามในอดีต กลายเป็นสิ่งมีค่าสำหรับนักจัดสวน แต่ช่วงระยะหลังๆ มีการผลิตสินค้าเลียนแบบรูปลักษณ์เหล่านี้กันมากขึ้น ซึ่งหาได้ง่ายกว่าและราคาถูก
สวนเมืองร้อนแบบป่าร้อนชื้น
“ อิงธรรมชาติ ร่มรื่น และเย็นชื้น ”
การจัดสวนป่าเน้นการปลูกพรรณไม้ให้ร่มเงา ตกแต่งด้วยไม้ใบที่มีความสูงหลายระดับตามระดับของป่า ตั้งแต่สวนป่าโปร่ง ซึ่งปลูกต้นไม้ผสมผสานกับสนามหญ้า ไปจนถึงสวนป่าทึบ ปลูกพรรณไม้หลายระดับผสมผเสกัน สวนป่าเป็นสวนที่มีความชื้นสูง มอสส์และตะไคร่ขึ้นเขียวจนดูขลัง บางสวนมีน้ำตกหินธรรมชาติร่วมอยู่ด้วย ขึ้นชื่อว่าสวนป่าแล้ว ลักษณะการปลูกต้นไม้ย่อมปลูกแบบปะปนกัน หลีกเลี่ยงการปลูกเป็นแถวเป็นแนว รวมถึงการกำหนดองค์ประกอบ เช่น ทางเดิน มักจะกำหนดเส้นทางคดโค้ง ให้เดินละกิ่งไม้ จะได้บรรยากาศของความเป็นป่ามากกว่าการกำหนดทางเดินเรียบเป็นระเบียบ
สวนเมืองร้อนสมัยใหม่
“ ขนาดไม่ใหญ่ เน้นพื้นที่ใช้สอย และดูแลไม่ยาก”
ด้วยข้อจำกัดของพื้นที่ การกำหนดตำแหน่งต่างๆ จึงเน้นพื้นที่ใช้งานเป็นหลัก เช่น ตำแหน่งนั่งเล่น เลือกใช้องค์ประกอบที่เลียนแบบธรรมชาติ แต่ไม่ต้องเหมือนจริง ลดทอนรายละเอียดต่างๆ ให้เรียบง่ายไม่ซับซ้อน ชนิดของพรรณไม้อาจไม่หลากหลายนัก อาจเลือกใช้ไม้กระถาง หรือพรรณไม้ตัดแต่งมาประกอบบ้าง จำกัดโทนสีให้เรียบง่าย ใช้เส้นสายและรูปทรงเรขาคณิตเป็นหลัก เส้นโค้งเป็นลักษณะโค้งแบบตั้งใจ ไม่ต้องการแสดงความเป็นธรรมชาติเหมือนจริง มีการเล่นกับเส้นสาย รูปทรง และผิวสัมผัส เพื่อทำให้สวนดูน่าสนใจ มากกว่าจำนวนพรรณไม้ ซึ่งเมื่อมีพรรณไม้น้อยลง มีฮาร์ดสเคปมากขึ้นก็ช่วยให้ดูแลได้ง่ายขึ้น และเหมาะสมกับเวลาอันจำกัดของคนในยุคนี้
ข้อมูลจาก มือใหม่จัดสวนเมืองร้อน และคู่มือการจัดและตกแต่ง สวนในบ้านเล่ม 22 สวนเมืองร้อน
เรียบเรียงโดย ทิพาพรรณ ศิริเวชฎารักษ์
